Schapenmarkt 5
De drie Roosen
In het huis Schapenmarkt no. 5 genaamd 'De Drie Roosen' richtte mgr. Judocus Smits in 1845 het RK dagblad 'De Tijd' op. Bisdom-archivaris Drs. J.W.M. Peijnenburg promoveerde op een proefschrift over dit onderwerp. Evenals Smits was hij in Eindhoven geboren. Bij het 100-jarig bestaan van De Tijd onthulde burgemeester Loeff aan genoemd pand een door beeldhouwer Peter Roovers vervaardigde gedenksteen. Te betreuren is, dat bij een verbouwing in 1971 deze steen, niettegenstaande vele protesten natuurlijk weer verwijderd moest worden. Maar hij is nog te zien. De Openbare leeszaal heeft er zich over ontfermd, in het gebouw heeft hij een plaatsje gekregen en zo bleef deze historische steen tenminste bewaard.
Straat in Straat uit (1984) 15
Achter de voorgevel
Loze ramen in een voorgevel
door Henny Molhuysen|
Achter veel voorgevels in de Bossche binnenstad bevinden zich interessante panden. Echter, één pand bestaat bijna alleen uit een voorgevel. Vandaag nemen we een kijkje achter de voorgevel van: Schapenmarkt 5. De oudste bebouwing ter plekke zal ongeveer uit 1200 dateren, uit de begintijd van de Bossche stadsgeschiedenis. Maar van deze oorspronkelijk houten bebouwing weten we niets meer. Wel weten we dat er in de tweede helft van de zestiende eeuw in het pand De Drie Rozen kennelijk drank geschonken werd: voor 85 potten wijn moest er in 1577 bij 'Arnt in de drie Roosen' 29 gulden en acht stuivers betaald worden. In de zeventiende eeuw is de naam van het pand iets gewijzigd; we komen het dan tegen als De Drie Witte Rozen. In het midden van de negentiende eeuw waren de drukkerijen in 's-Hertogenbosch een bloeiende tak van nijverheid. Een daarvan was die van de gebroeders Verhoeven die aan de Schapenmarkt hun bedrijf uitoefenden. Doordat het bedrijf echter in 1845 een krant is gaan drukken, De Tijd onder redacteurschap van Judocus Smits, weten we over één van hun produkten iets meer. Judocus Smits was in 1813 in Eindhoven geboren en in 1838 priester gewijd. Zijn gezondheid liet echter te wensen over en in 1842 werd hem ontslag verleend, 'vrijwillige demissie om inpasselijkheid'. Smits was intussen actief geworden als hoofdredacteur van De Noord-Brabander. Smits vond de beide functies die hij uitoefende, priester en journalist, goed te combineren maar het leverde hem wel moeilijkheden met de vicaris op. Enerzijds diende Smits zich als priester te onderwerpen aan deze functionaris, anderzijds voelde hij zich als journalist onafhankelijk. Maar het leidde ertoe dat Smits in 1845 gedwongen ontslag nam... In 1845 stichtte Smits daarop zelf een blad, De Tijd. Het drukken liet hij over aan de gebroeders Verhoeven. Ook nu kreeg hij te maken met een oppositie, maar zijn plannen werden gerealiseerd. Op 17 juni 1845 verscheen het eerste exemplaar en voortaan rolden de nummers driemaal per week van de drukpers. Bosschenaren mosten daarvoor ƒ 3,50 per kwartaal betalen en indien verzonden per post moest er ƒ 4,- voor betaald worden. Een klein jaar later waren er 250 abonnementen. Véél, vond men! En reeds toen ontstonden er plannen om De Tijd voortaan in de hoofdstad van het land, Amsterdam, te laten drukken. Aan zijn Bossche drukker Verhoeven vroeg Smits of deze bereid was een filiaal in Amsterdam te openen. Deze zag daar geen brood in en vanaf 1 juli 1846 kwam De Tijd voortaan uit Amsterdam. De gebroeders Verhoeven zouden De Tijd voortaan in Noord-Brabant en Limburg distribueren. Bij Verhoeven konden ook advertenties worden opgegeven: de contacten tussen Judocus Smits en zijn vroegere Bossche drukker bleven goed. Zo'n vijfentwintig jaar geleden herinnerde een gevelsteen ons nog aan het feit dat De Tijd hier anderhalve eeuw geleden aan de Schapenmarkt werd opgericht. Toen wilde de nieuwe eigenaar de oude bebouwing slopen en er nieuwbouw neerzetten. Het oude pand is toen inderdaad verdwenen. De gevelsteen ter herinnering aan de Bossche periode van De Tijd bevindt zich sedertdien in de Stadsbibliotheek aan de Hinthamerstraat. In de 70-er jaren verscheen een nieuwe bebouwing aan de Schapenmarkt. Op verzoek van opticiën Van Maaren werd er een strakke voorgevel gerealiseerd met diepliggende ramen. Het bijzondere van deze nieuwbouw is echter, dat er zich achter deze voorgevel slechts een winkel bevindt op de begane grond. Achter de rest van de voorgevel is het pand slechts ruim een meter diep; ondermeer aan het korte dakje kan men dit zien. |
Brabants Dagblad donderdag 12 juli 1996
Bouwhistorie
'De Drie Roosen' (1577)
Schapenmarkt 5
|
Dit smalle pand was in het begin van de 16de eeuw evenals het rechter buurpand in handen van Arnold Keymp. Hij moest een hertogcijns betalen voor 15 voet (= 4,30 m), wat circa 1,40 m minder is dan het huidige perceel. Dit verschil kan het gevolg zijn van een oudere erfscheiding die hoorde bij een groot breed perceel op de hoek van de Minderbroedersstraat. Waarschijnlijk was het een 1,40 m brede steeg die vermoedelijk | 305 |
|
aansloot op het nog bestaande steegje naast Minderbroedersstraat 8. Op de hiervoor genoemde anonieme 17de-eeuwse gewassen pentekening staat de steeg aangegeven. De wijntavernier Bouwdewijn Zuerincx wordt in 1553 aangeslagen voor vijf schouwen die geteld worden voor zes, wat inhoudt dat er in het pand een herberg gevestigd is. Zijn opvolger, de herbergier Aart van Woerden krijgt in 1577 toestemming tot het aanleggen van een kelder vóór het huis, die 20 voet (= 11,48 m) lang en 14 voet (= 4,30 m) breed mocht zijn, wat overeenkomt met de huidige straatkelder. Het keldergewelf moest, zo staat vermeld, stevig genoeg zijn om zwaar verkeer te kunnen dragen. Deze kelder staat in verbinding met de kelder onder het pand, die bereikbaar is vanaf de straat. Aangezien het in 1970 boven maaiveld geheel vernieuwd is, weten we weinig over de opbouw. Uit het schaderapport van het bombardement van 1601 weten we dat de kap 'boochgebynten met gespannen' bezat, dat wil zeggen kapspanten met kromme spantbenen en daksporen met een horizontale verbinding (haanhout). Op 17de-eeuwse schilderijen bezat het pandje nog een houten gevel. De hoge begane grond had een pui met vaste luifel en een deur in het midden. Boven de luifel bevond zich een gevelbrede strook met vensters die mogelijk bij een insteekverdieping hoorden. Op de verdieping zaten meerdere vensters naast elkaar, wat op een woonfunctie duidt. Het luik in de top kon met een hijsbalk bediend worden. Op de kap van het voorhuis stond een schoorsteen. | 306 |
Literatuur
ARB 91 f 227v; B 1601; CB 1520 f 43; CB 1573 f 46; HT 1553; M 14; vSvY III, 501.
A. van Drunen, Mosmans
Schapenmarkt
M. H. Vroom14. "De drie Roosen". Men koopt anno 1577 bij Arnt in de drie Roosen 85 potten wijn voor 29 gulden en 8 stuivers. | 22 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Artikelen
| 1996 |
Henny MolhuysenAchter de voorgevel : Loze ramen in een voorgevelBrabants Dagblad donderdag 12 juli 1996 (foto) |
Adresboeken
Schapenmarkt 5
Schapenmarkt A 140 (????)
| 1790 | van Gemert bron |
| 1822 | Johannes A.W. Gemert (zilversmid) bron |
Schapenmarkt ? (????)
| 1845 | mgr. Judocus Smits |
Schapenmarkt B 308 (????)
| 1865 | P.N. Verhoeven (boekdrukker en boekhandelaar) |
| 1875 | W. van Gulick (boekhandelaar) |
Schapenmarkt B 332 (1880)
| 1881 | W. van Gulick (boekhandelaar) |
| 1908 | M.H. Vroom (in fijne vleeschwaren, comestibles) |
Schapenmarkt 5 (1909)
| 1910 | mr. J. Janssen (leeraar rijks H.B.S.) - M.H. Vroom (in fijne vleeschwaren, comestibles) |
| 1928 | J.Th.F. Huijsmans |
| 1943 | J.Th.F. Huijsmans (handel. in consumptie-ijs) - Mille Couleurs (modeartikelen) |
/schapenmarkt 5.jpg "Judocus Antonius Smits")
Bossche Encyclopedie |